Synagoge Kalmthout

De synagoge van Heide wordt gerestaureerd en getransformeerd tot een bruisende plek van religie, educatie en cultuur, waarbij haar rijke geschiedenis centraal blijft staan.

Een uniek monument

In het pittoreske Heide, deel van de gemeente Kalmthout, staat een bijzonder monument: de synagoge van Heide. Dit bakstenen gebouw, opgericht in 1928, is een uniek voorbeeld van een plattelandssynagoge in België. Het staat symbool voor de rijke geschiedenis van de Joodse gemeenschap in Kalmthout, die zich voornamelijk in de jaren twintig van de vorige eeuw ontwikkelde dankzij de komst van Antwerpse Joodse diamantairs. Ondanks haar betekenisvolle verleden, raakte de synagoge in verval door decennia van leegstand.

Erfgoed en Visie heeft een beheersplan opgesteld om de synagoge te redden van verval na jarenlange leegstand. Het doel van dit plan is om de synagoge niet alleen te restaureren en zodoende in haar glorie te herstellen, maar haar ook een nieuwe, functionele rol te geven in de maatschappij, zowel religieuze als educatieve doeleinden omvattend.

Beheersplan als startpunt 

Erfgoed en Visie stelde een beheersplan op voor de synagoge in Kalmthout, volgens de richtlijnen van het agentschap Onroerend Erfgoed. Dit plan begon met een uitgebreide historische studie van de synagoge, die haar unieke positie als de enige plattelandssynagoge in België bevestigde. Vervolgens werd een diagnose en inventarisatie uitgevoerd om de bouwfysische toestand van het gebouw te bepalen. Door jarenlange leegstand is het gebouw helaas in slechte staat geraakt.

De waardebepaling die op basis hiervan gemaakt werd, vormde eveneens een cruciaal onderdeel van het beheersplan. De synagoge is reeds beschermd als monument; de waardebepaling uit het beschermingsbesluit werd echter aangevuld met een waardebepaling op microniveau (waardering van de afzonderlijke elementen).

Op basis van de eerste vier hoofdstukken van het beheersplan werd een doordachte toekomstvisie uitgedacht. Het doel was om de synagoge te restaureren en haar opnieuw een functie te geven. Dit gebeurde in samenwerking met een dagelijks bestuur, samengesteld uit vertegenwoordigers van Machsike Hadas, VZW Synagoge Heide, de gemeente Kalmthout, en Shomre Hadas. Samen zetten zij zich in om voldoende middelen te verzamelen om het gebouw te onderhouden en verantwoord gebruik ervan te waarborgen.

Het beheersplan koppelt concrete doelstellingen aan de restauratie. Een globale restauratie dringt zich op om het gebouw opnieuw in gebruik te nemen. Daarbij wordt teruggegaan naar het oorspronkelijke uitzicht, storende elementen worden verwijderd, en historische details worden waar mogelijk gereconstrueerd.

 

Religieuze en educatieve herbestemming

Na de restauratie zal de synagoge opnieuw een religieuze functie kunnen vervullen en openstaan voor activiteiten die aansluiten bij het doel van het gebouw. Dit omvat religieuze diensten, joodse feesten, en educatieve programma’s. Daarnaast zal het gebouw dienen als bezoekerscentrum met tentoonstellingen over de Joodse gemeenschap in Heide en Kalmthout, zowel permanent als tijdelijk. Er zullen erfgoedwandelingen georganiseerd worden en ook voor scholen zal een aanbod worden uitgewerkt. 
 

Verbetering van toegankelijkheid en infrastructuur

De toegankelijkheid van de synagoge wordt verbeterd door onder andere de plaatsing van een buitenlift en de verplaatsing van het toegangshek. De voortuin wordt gevrijwaard van fietsenstallingen, en in de achtertuin worden nieuwe sanitaire voorzieningen en een fietsenstalling toegevoegd. Het dagelijks bestuur zal zorgdragen voor het onderhoud van het gebouw, zodat grote restauratiecampagnes in de toekomst vermeden kunnen worden. 

Door deze inspanningen zal de synagoge van Heide-Kalmthout niet alleen behouden blijven, maar ook een nieuwe, levendige functie krijgen die recht doet aan haar rijke geschiedenis en culturele waarde.