Het Rubenskasteel in Elewijt staat aan de vooravond van een nieuwe toekomst. Onder regie van Toerisme Vlaanderen werd een ambitieus masterplan opgesteld dat inzet op herbestemming en duurzame ontwikkeling. Via een intensief participatief traject werd een nieuwe koers uitgezet, waarin erfgoed, natuur en beleving hand in hand gaan en waarin de nalatenschap van Rubens een hedendaagse vertaling krijgt.
Opdrachtgever: Toerisme Vlaanderen Gerealiseerd in 2025In samenwerking met Triconsult, HERELIXKA, OMGEVING, Bureau Bouwtechniek, Studio Dott
Het Rubenskasteel in Elewijt, een deelgemeente van Zemst, kent een oorsprong die teruggaat tot de 11de eeuw. In 1635 werd het kasteel door Peter Paul Rubens en zijn echtgenote Hélène Fourment aangekocht als buitenverblijf. Op het kasteeldomein bevindt zich ook een neerhof met een boerderij, een rentmeesterswoning en een gastenverblijf. In 2019 werd het domein eigendom van Toerisme Vlaanderen.
Toerisme Vlaanderen ambieert een herwaardering en herbestemming van het Rubenskasteel, in lijn met de principes van 'Reizen naar Morgen'. Het doel is om de site open te stellen voor publiek, in te richten als een levendig centrum van kunst, cultuur, landschap en erfgoed, en een nieuwe toekomst te geven waarin verleden en toekomst elkaar versterken. Het masterplan voor deze ambitie werd opgestart in de zomer van 2023 en afgerond begin 2024. De volledige scope van het plan beslaat het hele domein.
Het masterplan vertrok vanuit het authentieke karakter van de site en werd opgebouwd via een combinatie van interdisciplinair onderzoek, visievorming en ontwerpend onderzoek. Dialoog tussen ontwerpteam, opdrachtgever en stakeholders speelde hierin een essentiële rol. Duurzaamheid werd van bij aanvang geïntegreerd in de aanpak, onder meer via een GRO-screening die de milieu-impact in kaart bracht en optimalisaties voorstelde. De gekozen strategie is één van transitie: een planmatige en gefaseerde ontwikkeling waarbij de historische en landschappelijke eigenheid behouden blijft.
Het masterplan is opgebouwd vanuit drie schalen: macro, meso en micro. Op macroniveau wordt de ruimere context van de site bestudeerd, met focus op thema's zoals mobiliteit, wayfinding, duurzaamheid, natuur en erfgoed.
Op mesoniveau worden het landschap en de bebouwing van de site onderzocht. Er wordt gekeken naar hoe beide zich historisch en ruimtelijk tot elkaar verhouden. De analyse van toegankelijkheid, circulatie, zichtassen, waterhuishouding en groenstructuren leidde tot ontwerpprincipes die bijdragen aan een vlot leesbare, goed functionerende en beleefbare site. Aan de hand van bezoekersprofielen werd de site heringericht op maat van uiteenlopende noden. Naast het hergebruik van bestaande gebouwen zijn er twee nieuwe volumes voorzien voor logistieke functies.
Op microniveau wordt ingezoomd op de individuele gebouwen. De historische analyse brengt de bouwfasen en karakteristieke ruimtes in kaart, evenals de onderlinge verhoudingen tussen de gebouwen. Op basis hiervan werd per gebouw een voorstel uitgewerkt dat inzet op flexibel gebruik, behoud van erfgoedwaarden en integratie van moderne eisen zoals brandveiligheid, akoestiek en technisch comfort.
De herontwikkeling van het Rubenskasteel werd gedragen door een participatief proces waarin ontwerpers, overheden en lokale actoren actief betrokken waren. Door hun input te verankeren in het masterplan wordt het domein voorbereid op een duurzame toekomst waarin kunst, cultuur en landschap opnieuw samenkomen.
