De Duitse Militaire Begraafplaats in Lommel, waar circa 39.000 gesneuvelden rusten, is de grootste in haar soort in West-Europa. Middels een beheersplan, waarin een grondige analyse, visie en formele erkenning als open erfgoed werden gerealiseerd, wordt niet alleen duurzaam erfgoedbehoud gestimuleerd maar krijgt de site ook terug een prominente rol toegekend binnen jeugdwerking en vredeseducatie op Vlaams én Europees niveau.
Dodenveldstraat 30, 3920 LommelVolksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge e.V.Gerealiseerd in 2015
De Duitse militaire begraafplaats is een begraafplaats te Kattenbos, Lommel. Hier rusten voornamelijk Duitse soldaten die gesneuveld zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog. Daarnaast ligt er een kleiner aantal soldaten begraven die tijdens de Eerste Wereldoorlog zijn omgekomen. De begraafplaats werd destijds ingericht volgens de filosofie van de ‘cultus van de gesneuvelde soldaten’. Zo werd er bijvoorbeeld uitsluitend Duitse natuursteen en plantensoorten gebruikt om een ‘heimatgevoel’ te creëren, een stukje Duitsland voor de laatste rustplaats van deze soldaten.
Typerend voor deze begraafplaats is de betrokkenheid van jongeren bij de oprichting ervan. Sinds 1953 werden er kampen georganiseerd waarbij pater Rieth jongeren meenam om de begraafplaats in te richten en te onderhouden en hun zo bewust te maken van de gevolgen van de oorlog. Het concept ‘Arbeit für den Frieden’ blijft bestaan, waarbij internationale jeugdgroepen in de zomer de begraafplaats onderhouden en op die manier in contact komen met elkaar en geconfronteerd worden met de oorlog. Sinds 1993 wordt deze werking uitgebreid door het ‘Huis over Grenzen’ die vanaf dan deze ontsluiting verruimt met workshops en tentoonstellingen.
Deze ontsluiting van de begraafplaats, die ook inherent deel uitmaakt van de sociaal-culturele waarde in het beschermingsbesluit, is uniek op het grondgebied van België en bij uitbreiding in Europa. Om deze reden werd de Duitse Militaire Begraafplaats te Lommel formeel erkend als open erfgoed. Dit statuut bestendigt de exemplarische openstelling van het erfgoed.
De analysefase omvatte deze fase het opstellen van een historische nota, het samenstellen van een inventaris, het opmaken van een diagnosenota en het uitvoeren van een waardebepaling. In de historische nota werd ook een vergelijking gemaakt met andere grote Duitse militaire begraafplaatsen in Vlaanderen, met name in de Westhoek. Deze vergelijking was cruciaal voor het latere proces van waardebepaling. De inventaris werd opgedeeld in verschillende afzonderlijke componenten, zoals het toegangsgebouw, het ereveld, de crypte en het grafveld. Deze indeling werd gemaakt om de beheersmaatregelen per onderdeel van de begraafplaats te kunnen formuleren, waardoor het beheer gestructureerd en doelgericht kan worden uitgevoerd. Voor de schade aan de crypte wenste de opdrachtgever vooronderzoeken uit te laten voeren om een juiste diagnose te kunnen stellen. Erfgoed & Visie begeleidde deze vooronderzoeken en verwerkte de resultaten in de diagnosenota. De waardebepaling was gebaseerd op de in het beschermingsbesluit opgesomde waarden, waarbij de sociaal-culturele waarde een belangrijk element vormde. Door de vergelijking met andere Duitse begraafplaatsen in de Westhoek kon de waardebepaling op een hoger niveau worden uitgevoerd, wat resulteerde in de conclusie dat deze begraafplaats qua ligging en ontwerp uniek is op Belgisch grondgebied.
Vervolgens volgde de opmaak van de nota “Open Erfgoed”. Op basis van de analysefase, waarin een vergelijking werd gemaakt met andere militaire begraafplaatsen in België, werd al snel duidelijk dat de openstelling van de begraafplaats in Lommel exemplarisch is voor België en een inherent onderdeel vormt van de erfgoedwaarden. De vredeseducatie en jongerenwerking zijn onlosmakelijk verbonden met de opbouw van de begraafplaats. Deze vredeseducatie is eveneens opgenomen in het beschermingsbesluit. In overleg met de opdrachtgever en het Agentschap Onroerend Erfgoed werd besloten om de begraafplaats voor te dragen als ‘open erfgoed’. Er werd een nota opgesteld conform het sjabloon van het Agentschap Onroerend Erfgoed, waarin de criteria voor deze status werden verantwoord. De nota werd goedgekeurd door de Commissie Open Erfgoed, wat resulteerde in de toekenning van de status ‘open erfgoed’ aan de Duitse militaire begraafplaats, waarmee deze formeel een voorbeeldfunctie vervult op het gebied van openstelling in Vlaanderen.
Het derde deel draaide rond de uitwerking van de beheersdoelstellingen en -maatregelen op basis van een gegronde visie. Zoals eerder aangegeven, werden de beheersmaatregelen opgesplitst per afzonderlijk geheel. Daarbij was het groenbeheer op de begraafplaats een essentieel aandachtspunt, aangezien de inrichting als parkfriedhof een integraal onderdeel van het ontwerp vormt. De diagnosenota wees uit dat de meeste schade zich voordeed aan de crypte. Daarom werd de restauratie van de crypte als eerste beheersmaatregel opgenomen. De overige gebouwen en het grafveld verkeren in goede staat en worden reeds periodiek onderhouden. Deze onderhoudsmaatregelen werden formeel vastgelegd in het beheersplan.
