Het poortgebouw van het Begijnhof van Turnhout krijgt een nieuwe bestemming. De krijtlijnen voor deze herbestemming zijn uitgezet via een participatief traject, gestoeld op respect voor de erfgoedwaarden waarbij rust, stilte en bezinning centraal staan. In het nieuwe ontwerp wordt het poortgebouw herlanceerd als onthaalpunt van de begijnhofsite.
In uitvoering Opdrachtgever: Stad en OCMW TurnhoutIn samenwerking met: Agentschap Onroerend Erfgoed, IOED Noorderkempen, Monumentenwacht
Het begijnhof van Turnhout werd mogelijk reeds in de 13de eeuw opgericht. In de 15de en 17de eeuw kende het hof belangrijke bloeiperiodes, wat resulteerde in uitbreidingen en de bouw van de barokke begijnhofkerk. De 20ste eeuw betekende het geleidelijke einde van het begijnwezen. In 1998 werd het Begijnhof van Turnhout opgenomen op de UNESCO-Werelderfgoedlijst.
Het poortgebouw uit ca. 1700 vormt de fysieke en symbolische toegang tot het begijnhof. Het betreft een vroegclassicistisch bakstenen volume dat beschermd is als monument en deel uitmaakt van de erkende werelderfgoedzone. Binnen de erfgoedvisie werd het gebouw onder begeleiding van Erfgoed en Visie grondig onderzocht, gerestaureerd en herbestemd.
Bij de opmaak van het restauratiedossier werd gekozen voor een doorgedreven onderzoeksaanpak. Het onderzoek combineerde historische bronnenstudie met nauwkeurige opmetingen via 3D-scanning en bouwkundige analyses. Tijdens de afbraak- en demontagefase kwamen verschillende historische elementen aan het licht, waaronder een 18de-eeuws stucwerkplafond, krantenpapier uit 1884, een historische vloer en een kelder. In overleg met het agentschap Onroerend Erfgoed werd onderzocht hoe deze vondsten konden worden geïntegreerd en geconserveerd.
Het restauratieproces werd opgevat volgens de principes van de restauratieladder: behoud en onderhoud kregen prioriteit, gevolgd door herstel en, slechts indien noodzakelijk, vernieuwing. Historisch bouwmateriaal werd maximaal gerecupereerd, wat zowel duurzaam als financieel efficiënt bleek. Enkel waar nodig werden nieuwe, onderhoudsvriendelijke en lokaal geproduceerde materialen toegepast.
De restauratie werd benaderd vanuit een filosofie waarin conservatie het uitgangspunt vormde, met bijzondere aandacht voor het gebruik van lokale en duurzame materialen. Daarbij werd actief ingezet op participatie en beleving, met als doel het versterken van de erfgoedwaarden van rust en stilte, die zo kenmerkend zijn voor het begijnhof. Op basis van een rapport van Monumentenwacht werden dringende consolidatiemaatregelen versneld uitgevoerd. Verdere restauratie en herbestemming verliepen via erfgoedpremies, waarbij Erfgoed en Visie ook de subsidieaanvragen begeleidde.
De herbestemming van het poortgebouw vertrekt vanuit een respectvolle omgang met de historische gelaagdheid en beoogt een activering van het gebouw binnen de huidige maatschappelijke context. Het hoofdvolume uit de 17de eeuw blijft fungeren als doorgang en symbolische toegang tot het begijnhof. De voormalige portierswoning aan de zuidzijde wordt heringericht als onthaalruimte voor gidsen en bezoekers. Tegelijk blijft wonen centraal staan in de nieuwe invulling, met drie wooneenheden die worden geïntegreerd in het poortgebouw, in aansluiting op de historische woonfunctie van het begijnhof. De noordelijke zijvleugel wordt ingevuld met twee B&B-kamers die bezoekers de kans geven om het leven op het begijnhof van binnenuit te ervaren. In de zuidvleugel wordt een vakantiewoning ingericht die inspeelt op de serene sfeer van de site. Tot slot wordt het verdiepingsvolume van het centrale poortgebouw herbestemd tot conciërgewoning, waarmee ook de aanwezigheid en het dagelijkse beheer van het gebouw verzekerd blijven.
De herbestemming werd uitgewerkt in nauwe samenspraak met bewoners, erfgoedactoren en lokale betrokkenen. Via de oprichting van een werkgroep werd het project ingebed in een bredere toekomstvisie voor het begijnhof. De kernwaarden van rust en stilte werden herbekrachtigd als richtinggevende principes in het ontwerp en gebruik van de site, met als doel het unieke karakter van het begijnhof ook in de toekomst te bewaren en te versterken.
