Via een participatief proces werd zorgvuldig een toekomstige herbestemming ontwikkeld dat zowel lokale bezoekers als toeristen aanspreekt, met behoud van de ziel van de plek en haar erfgoedwaarden.
Poekedorpstraat 28, 9880 AalterToerisme VlaanderenGerealiseerd in 2023
Het Kasteel van Poeke, een waterburcht met een 14e-eeuwse oorsprong, is gelegen tussen Poeke en Lotenhulle, te Aalter. Het kasteel onderging aan het einde van de 19e eeuw significante veranderingen die resulteerden in haar huidige vorm. Het gebouw is bovendien gelegen in een ruim park dat de typische kenmerken van een adellijk landgoed vertoont, met verscheidene bijgebouwen zoals een koetshuis, een moestuin, een bakstenen hondenkennel, een acetyleenfabriekje en een groentenkelder.
Vanuit Toerisme Vlaanderen kwam de vraag om een kwalitatieve herbestemming uit te denken voor het kasteeldomein, die zowel de ziel van de plek als de erfgoedwaarden van de site in acht zou nemen. Een eerste luik was dan ook een uitgebreid bouwhistorisch onderzoek. De scope van dit historisch onderzoek reikte over het volledige kasteeldomein, maar met een nadrukkelijke focus op het kasteelgebouw. Daarna volgde een uitgebreide herbestemmingsstudie waarin op zoek gegaan werd naar een gepaste herbestemming voor de verschillende onderdelen die de site vormgeven.
Via een participatieve zoektocht samen met de gemeenschap en andere stakeholders werd een gepaste herbestemming uitgedacht waarin de rijke historie naadloos overvloeit in een optimale (erfgoed)beleving op maat.
Het onderzoek naar het kasteel van Poeke bestaat uit twee grote fases. Het project vatte aan met een analysefase. Het eindrapport van deze fase gaf enerzijds middels een grondig historisch onderzoek (archief- en literatuuronderzoek alsmede onderzoek in situ) een inzicht in de historie en de betekenis van de plek, gekoppeld aan de nog aanwezige erfgoedwaarden en -elementen. Anderzijds werd ook een beeld verkregen van de huidige bouwfysische toestand en ruimtelijke kwaliteiten. Deze eerste deelfase reikte bijgevolg de handvaten aan voor de uitwerking van het herbestemmingsonderzoek, dat op haar beurt bestond uit een onderzoek naar het potentieel, van de site in haar geheel alsook van het eigenlijke kasteelgebouw, dat tenslotte werd geconcretiseerd in een ontwerpend onderzoek. Beide fases zullen hieronder nader toegelicht worden.
In deze fase werd gestart met een bouwhistorisch onderzoek dat de materiële en immateriële aspecten van het erfgoed combineerde, waarbij naast traditionele methoden ook oral history werd gebruikt om de geschiedenis te verrijken. Vervolgens werd een inventarisatie en diagnose van de huidige bouwkundige toestand gemaakt, gevolgd door een ruimtelijke analyse van het kasteeldomein en haar gebouwen, om de toekomstige mogelijkheden te beoordelen.
Hier werd een brede longlist van mogelijke nieuwe bestemmingen voor het domein opgesteld, zonder vooroordelen. Deze bestemmingen werden gestructureerd, gewogen en geëvalueerd aan de hand van de doelstellingen van Toerisme Vlaanderen. Via participatieworkshops en gesprekken met stakeholders werd een shortlist ontwikkeld, die leidde tot drie verhaallijnen en drie scenario’s.
Het ontwerpend onderzoek was de laatste fase van het herbestemmingsproject voor het Kasteel van Poeke. Deze fase begon met een tweede participatieve, co-creatieve workshop. In deze workshop werd gewerkt met de shortlist van mogelijke bestemmingen en de drie eerder geformuleerde verhaallijnen. De deelnemers, die verschillende doelgroepen vertegenwoordigden (zoals buurtbewoners, bovenlokale bezoekers en toeristen), kregen elk een verhaallijn toegewezen en dachten mee over de verdere uitwerking ervan.
In het ontwerpend onderzoek werden de mogelijke bestemmingen verder gefilterd, functies aan specifieke locaties op het kasteeldomein toegewezen en routes uitgestippeld. Dit proces richtte zich sterk op de beleving van het domein door de ogen van de verschillende doelgroepen. Door middel van mindmapping werden uiteindelijk drie scenario's uitgewerkt, elk met een unieke combinatie van bestemmingen voor verschillende onderdelen van de site.
Deze scenario's werden vervolgens geëvalueerd aan de hand van een multicriteria-analyse, ontwikkeld door Erfgoed & Visie, om objectief te meten in hoeverre ze voldeden aan de eerder vastgestelde doelstellingen van Toerisme Vlaanderen. Uiteindelijk werd één concreet scenario gekozen, dat niet alleen de optimale bezoekerservaring waarborgt, maar ook de erfgoedwaarden van het domein respecteert en aansluit bij de strategische doelstellingen. Dit scenario houdt rekening met de fysieke en ruimtelijke mogelijkheden van het kasteeldomein en biedt een geïntegreerde visie voor de toekomstige ontwikkeling van de site.
