De historische grandeur van Hof Ter Laken, waarvan de kern teruggaat tot de 13e eeuw, werd zorgvuldig hersteld dankzij diepgaand technisch onderzoek en een doordachte, duurzame herbestemmingsvisie. Erfgoed & Visie zorgde samen met Stichting Kempens Landschap, gemeente Heist-op-den-Berg en gespecialiseerde studiebureaus ervoor dat de historische elementen werden hersteld of teruggebracht, de stabiliteit werd verbeterd en voor de integratie van hedendaagse technieken zoals aquathermie. Hof Ter Laken biet zo vandaag niet alleen een fascinerende blik op haar rijke verleden, maar is zo ook klaar voor een toekomst als aantrekkelijke toeristische locatie dat voldoen aan de moderne comforteisen.
Stichting Kempens Landschap In uitvoering In samenwerking met: Fenikx bv, Triconsult nv, Exergie
Hof Ter Laken is een heerlijkheid die vermoedelijk is ontstaan in de 13e eeuw aan de Grote Nete tussen Booischot en Hulshout. Op de Ferrariskaart van 1777 is het kasteel te zien als een omwalde site met een rechthoekig volume. Het had een militaire functie maar werd meer en meer residentieel ingericht.
In de 18e eeuw werd het eigendom van de familie della Faille, die in het begin van de 19e eeuw een renovatie uitvoerde. In 1871 onderging het kasteel een tweede grondige renovatie in neorenaissancestijl, gekenmerkt door baksteen, natuursteen, decoratief smeedwerk en symbolische tegeltjes. Dit gebeurde naar ontwerp van Joseph Claes. Verdere uitbreidingen in 1874 omvatten een zuidoostelijke torenkamer en een neogotische huiskapel.
Ondanks verschillende eigenaars binnen de familie en tijdelijk gebruik als voedselbedelingscentrum tijdens WOI, bleven verdere grote structurele veranderingen uit. Vanaf 1960 tot recent werd het kasteel bewoond door barones von Vogelsang en later haar zoon Ignace de Gruben. Het kasteel is een product van vele bouwfases. Het staat centraal in een groter domein met volgende elementen: remise met serre, boskapel, moestuinmuur en landschapselementen zoals bruggen, waterputten, bossen en moestuin.
In 2018 werd het domein door Stichting Kempens Landschap en de gemeente Heist-op-den-Berg verworven, maar anno 2019 toont het kasteel duidelijke tekenen van verwaarlozing en degradatie. Stichting Kempens Landschap en de gemeente Heist-op-den-Berg willen het domein in de toekomst toeristisch omsluiten en kregen hiervoor een premie toegekend binnen de thema-oproep ‘Toerisme en Erfgoed’ voor zowel de remise als het kasteel. Erfgoed & Visie werd aangesteld voor het project te leiden. Hieronder werd verstaan een herbestemmingsonderzoek, diagnosenota en restauratiewerken.
Als eerste stap in de restauratie van het kasteel zijn de vooronderzoeken uitgevoerd om in kaart te brengen wat de huidige toestand is. De vooronderzoeken die zijn uitgevoerd betreft een stabiliteitsonderzoek foor Triconsult en een kleur- en materiaaltechnisch door Fenikx. Dit heeft ervoor gezorgd dat er een duidelijk beeld was van wat het gebouw aankon en wat de waarde van de afwerking was. Hierbij resulteerde dat het gebouw in matige staat verkeerd. Een groot probleem is de combinatie van een instabiele ondergrond met ondiepe funderingen. Daarnaast waren er verschillende vochtproblemen waardoor er aanwezigheid is van schimmels en zwamaantastingen. De huidige staat van het kasteel en de remise werd vervat in een diagnose- en verantwoordingsnota voor interieur en exterieur, met specifieke aandacht voor eerdere dakrestauratienota’s.
Erfgoed & Visie onderzocht als volgende stap wat de mogelijkheden waren naar herbestemming per gebouw en op de site. Dit gebeurde op basis van historische informatie, waardebepaling, opmetingen, een globale diagnose en de informatie uit de vooronderzoeken. Er werd gekozen voor een vakantiewoning en kamergebonden logies op de verdiepingen. De meest waardevolle ruimtes op de gelijkvloerse verdieping blijven multifunctioneel inzetbaar.
De restauratie van de gebouwen is hieruit voortgevloeid. Het kasteel en omliggende bouwkundige elementen worden in verschillende fases gerestaureerd. Er werd gekozen voor een ‘zachte’ restauratie waarbij de herbestemming het neorenaissance karakter van het kasteel moet respecteren. De nodige ingrepen van comfort worden hier steeds tegen afgewogen. Om de gebouwen aan de huidige normen te laten voldoen en te voorzien van de hedendaagse technieken liet Erfgoed & Visie zich verder adviseren door Exergie, studiebureau voor energie.
Om het kasteel in kaart te brengen heeft Erfgoed en Visie het gebouw en omgeving laten inscannen. Op basis hiervan hebben wij de plannen van het kasteel uitgetekend.
In het vooronderzoek naar de stabiliteit van Hof Ter Laken voerde Triconsult uitgebreide stabiliteitsonderzoeken uit, gericht op houten vloeren, dakstructuren, gevels en funderingen. Op basis van deze onderzoeken werden consolidatie- en versterkingsmaatregelen geadviseerd, zoals het verbeteren van funderingen met een verankerde funderingsplaat. Daarnaast werden zwamaantastingen en ondergedimensioneerde balken geïdentificeerd, waarop voorstellen voor versterkingen zoals stalen platen en balkkopprotheses volgden. Historische plafonds werden versterkt door bovenliggende houten vloeren te demonteren. Ook de daken werden onderworpen aan een diagnose, waarbij herstel van spanten, gordingen en schilderwerk centraal stond.
Fenikx bv voerde kleurhistorisch en materiaaltechnisch onderzoek uit, waarbij historische afwerkingslagen werden blootgelegd en vergeleken met oude foto’s. De bevindingen leidden tot aanbevelingen voor interieur- en exterieurherstel, inclusief een kleurschema uit 1872 en herstel van pierre-simili en schrijnwerk.
In fase 1 onderzocht Erfgoed & Visie de mogelijkheden voor herbestemming v an de site door middel van literatuurstudie, kadastrale gegevens en archieffoto’s. Dit resulteerde in een bouwhistorisch verhaal van het kasteel, dat de basis vormde voor een waardebepaling en een SWOT-analyse. Het kasteel werd opgedeeld in zones op basis van de erfgoedwaarden en hun flexibiliteit voor herbestemming.
In fase 2 begon de dakrestauratie, waarbij vochtinsijpeling werd tegengegaan en historische dakstructuren werden hersteld. De remise onderging ook stabiliteitswerken, waarbij vorstschade en corrosie werden aangepakt. Voor de oranjerie en volière werden recuperatiematerialen gebruikt, en stabiliteit werd gewaarborgd met nieuwe draagvloeren.
Fase 3 richtte zich op de restauratie met als doel het kasteel om te vormen tot een vakantielogee. De haalbaarheid hiervan werd onderzocht, rekening houdend met erfgoedwaarden, brandveiligheid en toegankelijkheid. Er werd een ontwerpvisie ontwikkeld, waarbij de structuur van het gebouw werd versterkt en hedendaagse technieken werden geïntegreerd. Exergie, gespecialiseerd in energie- en duurzaamheidsprojecten, voorzag in een duurzame verwarmingsoplossing met aquathermie, waarbij grachten rondom het kasteel werden ingezet. Ventilatie en sanitair werden zorgvuldig gepland, met respect voor de erfgoedwaarden van het gebouw.
Het materiaaltechnisch vooronderzoek resulteerde in aanbevelingen voor de restauratie van gevels, plafonds en wanden. Historische afwerkingen werden hersteld naar hun oorspronkelijke staat, terwijl gebruiksruimtes werden gerenoveerd op basis van een kleurschema uit 1872. Hedendaagse technieken zoals brandveiligheid en isolatie werden geïmplementeerd, altijd met oog voor het behoud van de historische waarde van het kasteel.
Bij de restauratie van Hof Ter Laken werd zorgvuldig hedendaagse techniek geïntegreerd om het kasteel te moderniseren zonder afbreuk te doen aan de erfgoedwaarden. Erfgoed & Visie en ingenieursbureau Exergie zorgden voor een duurzame aanpak, met focus op brandveiligheid, isolatie, en energie-efficiëntie. Een opvallende keuze was aquathermie, waarbij warmte uit de grachten via een warmtepomp werd gebruikt voor verwarming en koeling, wat het gebruik van fossiele brandstoffen vermijdt. Ventilatie en sanitair werden nauwkeurig geïnstalleerd met respect voor de historische structuur. Het project vond een balans tussen modern comfort en behoud van de historische integriteit.
